Nninnyonnyola nti olulimi Oluganda telulina mukutu gwa kompyuta ogukola bulungi nnyo mu kuwandiika ebiwandiiko ebiwanvu nga bino. Naye nja kugezaako okuwandiika mu Luganda nga bwe nsobola:

Gawuti y’endwadde ki era ereetera ki?

Gawuti y’endwadde ereeta okuzimba n’obulumi mu magulu gaffe, naddala mu bituutu. Ebigere, amagulu, n’engalo nazo ziyinza okukwatibwa. Abantu abalina gawuti bawulira obulumi obungi ennyo, era ebifo ebikwatiddwa biyinza okuba ebimy’ufu era nga bizimbye. Endwadde eno esobola okutaataaganya obulamu bw’omuntu n’okumuziyiza okukola emirimu gye egy’obulamu obwa bulijjo.

Biki ebireeta gawuti?

Gawuti ereeetebwa okulundaako asidi mu musaayi gwaffe eyitibwa “uric acid”. Kino kiyinza okuva ku:

1. Okulya ennyo emmere erimu “purines” nga ennyama emyufu n’ebyennyanja

2. Okunywa ennyo omwenge, naddala ebya bbiya

3. Obuzibu mu nsigo okuggyamu asidi oyo mu musaayi

4. Obuzito obungi

5. Endwadde endala nga “high blood pressure” oba “diabetes”

Obubonero bwa gawuti bwe buluwa?

Obubonero obukulu obwa gawuti mulimu:

1. Obulumi obw’amanyi mu kituutu oba ebifo ebirala mu magulu

2. Okuzimba n’okumyuka kw’ebifo ebikwatiddwa

3. Okuwulira okubugujja n’okunyenyenkereza mu bifo ebikwatiddwa

4. Okufuna omusujja n’okuwulira obuweweevu

Obubonero buno busobola okujja mu kiseera ekitono naye ne buvaamu mangu. Naye bwe butajjanjabibwa, gawuti esobola okufuuka ya lubeerera n’okukolawo obulumi obw’ennaku zonna.

Engeri ki ez’okujjanjaba gawuti?

Waliwo engeri nnyingi ez’okujjanjaba gawuti:

1. Eddagala: Dokita asobola okuwa eddagala erikendeeza ku bulumi n’okuzimba. Ebimu ku bino bye “nonsteroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs)” nga “ibuprofen” oba “naproxen”.

2. Okukyusa ennyisa y’obulamu: Kino kitegeeza okulya obulungi, okukendeeza ku mwenge, n’okukendeeza ku buzito bw’omubiri.

3. Okunywa amazzi mangi: Kino kiyamba okuggyamu “uric acid” mu mubiri.

4. Okwewala emmere erimu “purines” ennyingi: Kino kitegeeza okukendeeza ku nnyama emyufu, ebyennyanja, n’omwenge.

5. Eddagala erikendeeza ku “uric acid”: Dokita asobola okuwa eddagala nga “allopurinol” oba “febuxostat” okukendeeeza ku “uric acid” mu musaayi.

6. Okukozesa ebyokulwanyisa obulumi: Okukozesa obunyogovu oba obunnyogovu ku kifo ekikwatiddwa kiyinza okuyamba okukendeeza ku bulumi.

Engeri ki ez’okwetangira gawuti?

Engeri ez’okwetangira gawuti mulimu:

1. Okulya obulungi: Kulya emmere erimu ebibala n’enva ennyingi, n’okukendeeza ku nnyama emyufu n’ebyennyanja.

2. Okunywa amazzi mangi: Kino kiyamba okuggyamu “uric acid” mu mubiri.

3. Okukendeeza ku mwenge: Naddala ebya bbiya n’omwenge omukalu.

4. Okukuuma obuzito obulungi: Obuzito obungi buyinza okwongera ku katyabaga k’okufuna gawuti.

5. Okukola eby’okuzannya: Kino kiyamba okukuuma obuzito obulungi era ne kikendeeeza ku katyabaga k’okufuna gawuti.

6. Okwewala emmere erimu “purines” ennyingi: Kino kitegeeza okukendeeza ku nnyama emyufu, ebyennyanja, n’omwenge.

Okuwumbako, gawuti y’endwadde esobola okutaataaganya ennyo obulamu bw’omuntu, naye esobola okujjanjabibwa n’okwetangirwa. Okukyusa ennyisa y’obulamu, okukozesa eddagala erikkirizibwa dokita, n’okukuuma obuzito obulungi byonna biyinza okuyamba mu kulwanyisa gawuti. Bw’oba olina obubonero bwa gawuti, kikulu nnyo okukyalira dokita wo amangu ddala okufuna obujjanjabi obusaanidde.

Okujjukiza: Ebiwandiikiddwa wano bya kumanya bukumanya era tebiteekeddwa kukozesebwa ng’amagezi ga ddokita. Tusaba obuuze omujjanjabi w’eby’obulamu omukugu okufuna okuluŋŋamizibwa n’obujjanjabi obusaanidde.